ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΡΑΥΜΑ;

Συνέντευξη από την Καλλιόπη Πατέντα

Ο Freud, το 1914, έδωσε τον ορισμό του τραύματος «σαν ένα ρήγμα (μαύρη τρύπα) στο προστατευτικό πεδίο, το οποίο μας προφυλάσσει από ερεθίσματα που οδηγούν σε συναισθήματα συντριπτικής αδυναμίας».

Το σοκ από το τραύμα μπορεί να γίνει αντιληπτό ως μια εξωτερική ρήξη στο φράγμα που προστατεύει και συγκρατεί τις εμπειρίες μας. Αυτό το ρήγμα δημιουργεί τότε μια βίαιη δίνη. Με τη δημιουργία του ρήγματος ξεχύνεται ορμητικά προς τα έξω η ενέργεια της ζωής και δημιουργεί μια τραυματική δίνη. Συνήθως τα τραυματισμένα άτομα είτε βυθίζονται στο ρήγμα μέσα από την τραυματική δίνη είτε αποφεύγουν εντελώς το ρήγμα (κρατώντας απόσταση από την περιοχή οπού συνέβη αυτό).

Όταν βυθιστούμε στην τραυματική δίνη, αναβιώνουμε τα τραύματά μας, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα για ένα νέο τραυματισμό. Αποφεύγοντας την τραυματική δίνη, περιχαρακωνόμαστε και αναπτύσσουμε έντονους φόβους. Χρειάζεται θάρρος για να παραδεχτούμε ανοιχτά τον πόνο μας και όχι να τον πιέσουμε ή να τον αρνηθούμε. Ο Levin στο βιβλίο του «το ξύπνημα της Τίγρης» περιγράφει το παρακάτω πραγματικό γεγονός.

«Την 5^η Ιουλίου του 1980 ένας άντρας μπήκε στις 6.30 το πρωί σ’ ένα κατάστημα που διανυχτέρευε. Έχοντας το χέρι στην τσέπη για να φαίνεται σαν να κρατά όπλο, απαίτησε από τον ταμία να του δώσει ό,τι περιείχε το ταμείο. Παίρνοντας μαζί περίπου 5 δολάρια σε ψιλά, ο άνδρας επέστρεψε στο αυτοκίνητό του και περίμενε μέχρι να φτάσει η αστυνομία. Όταν πλησίασαν οι αστυνομικοί, ο νέος άνδρας βγήκε από το αυτοκίνητό του και με το δάχτυλο στη τσέπη δήλωσε ότι είχε όπλο και ότι κανένας δεν έπρεπε να τον πλησιάσει. Ευτυχώς τον συνέλαβαν χωρίς να τον πυροβολήσουν. Στο αστυνομικό τμήμα ο αξιωματικός υπηρεσίας που εξέτασε το φάκελό του διαπίστωσε ότι με τον ίδιο τρόπο είχε διαπράξει άλλες έξι «ένοπλες» ληστείες μέσα στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια που όλες γίνονταν την 5^η Ιουλίου, στις 6.30 το πρωί. Όταν πληροφορήθηκαν ότι ο άντρας ήταν βετεράνος του Βιετνάμ, οι αστυνομικοί υποψιάστηκαν ότι αυτό το γεγονός ήταν κάτι περισσότερο από απλή σύμπτωση. Τον οδήγησαν σ’ ένα κοντινό στρατιωτικό νοσοκομείο, όπου ο Δρ Vander Kolk (ψυχίατρος) του έθεσε ευθέως την ερώτηση: «Τι σου συνέβη στις 5 Ιουλίου στις 6.30 το πρωί;».

Η απάντηση ήταν ότι όταν βρέθηκε στο Βιετνάμ, η διμοιρία του πιάστηκε σε ενέδρα των Βιετκόγκ. Σκοτώθηκαν όλοι, εκτός από τον ίδιο και τον φίλο του, Jim. Αυτό συνέβη στις 4 Ιουλίου. Ήταν σκοτάδι και τα ελικόπτερα δε μπορούσαν να τους απομακρύνουν από την επικίνδυνη περιοχή. Πέρασαν μια εφιαλτική νύχτα μαζί, κουλουριασμένοι μέσα σ’ ένα χωράφι ρυζιού και περικυκλωμένοι από Βιετκόγκ. Στις 3.30 περίπου το ξημέρωμα ο Jim χτυπήθηκε στο κεφάλι από μια σφαίρα πέθανε στην αγκαλιά του φίλου του στις 5 Ιουλίου στις 6.30 το πρωί.

Δηλαδή αναβίωνε την επέτειο του θανάτου του φίλου του;

Ακριβώς, χωρίς όμως και ο ίδιος να το γνωρίζει. Είπαμε ότι το τραύμα δημιουργεί ρήγμα στο ενεργειακό μας πεδίο. Δημιουργείται από μία ενεργειακή δίνη όπου έλκει άτομα ή καταστάσεις που μας τραυματίζουν ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Έκπληκτοι αναρωτιόμαστε «μα γιατί συνέβη πάλι αυτό;». κάθε φορά που συμβαίνει όμως «ξεπερνάμε» τον αρχικό μας πόνο. Αυτό όμως είναι ο λανθασμένος τρόπος θεραπείας ενός τραύματος. Έχει μεγάλο ψυχικό κόστος.

Πως δημιουργείται το τραύμα;

Όταν ένα ζώο απειλείται, τρέπεται σε φυγή ή πολεμά τον αντίπαλο. Εάν δε μπορεί να κάνει τίποτα από τα δύο, τότε παγώνει. Όταν ο κίνδυνος περάσει αρχίζει να συσπάται και να τρέμει ελαφρά.

Το ίδιο συμβαίνει και με τον άνθρωπο. Αντιδρώντας στον κίνδυνο, ο οργανισμός μπορεί να παλέψει, να φύγει ή να παγώσει (ακινητοποιηθεί). Όταν οι αντιδράσεις πάλης ή φυγής δεν είναι αποτελεσματικές, ο οργανισμός ενστικτωδώς συρρικνώνεται και κινείται προς την τελευταία του επιλογή, την αντίδραση του παγώματος. Καθώς συρρικνώνεται, η ενέργεια που θα είχε εκφορτιστεί κατά την εφαρμογή την στρατηγικών της πάλης ή της φυγής ενισχύεται και δεσμεύεται μέσα στο νευρικό σύστημα. Η ματαιωθείσα αντίδραση πάλης μεταβάλλεται σε έκρηξη οργής. Η ματαιωθείσα αντίδραση φυγής δίνει τη θέση της στην ακινησία από φόβο.

Συνεπώς τα τραυματικά συμπτώματα δεν οφείλονται σ’ αυτό καθ’ αυτό το γεγονός που τα προκαλεί. Πηγάζουν από το παγωμένο κατάλοιπο της ενέργειας που δε διαλύθηκε και δεν εκφορτίστηκε. Αυτό το κατάλοιπο παραμένει παγιδευμένο στο νευρικό μας σύστημα και μπορεί να καταστρέψει το σώμα και το πνεύμα μας.

Πώς μπορούμε να θεραπεύσουμε το τραύμα;

Ο Levin λέει ότι δεν πρέπει να το αντιμετωπίσουμε ευθέως, διαφορετικά μπορεί να αιχμαλωτιστούμε μέσα στην τρομερή του αρπαγή. Σύμφωνα με το μύθο της Μέδουσας, οποιοσδήποτε κοιτούσε τη Μέδουσα κατάματα μεταμορφωνόταν σε πέτρα. Έτσι συμβαίνει και με το τραύμα. Εάν αποπειραθούμε να το αντιμετωπίσουμε κατά μέτωπο αυτό θα συνεχίσει να κάνει ό,τι ήδη έχει κάνει: να μας ακινητοποιήσει από φόβο.

Προτού ο Περσέας αντιμετωπίσει τη Μέδουσα, η Αθηνά τον προειδοποίησε να μην κοιτάξει ευθέως τη γοργόνα. Καθοδηγούμενος από τη θεά, ο Περσέας χρησιμοποίησε την ασπίδα του για να αντικατοπτρίσει την εικόνα της Μέδουσας και με τον τρόπο αυτό την ακινητοποίησε και κατάφερε να κόψει το κεφάλι της. Ακριβώς όπως ο Περσέας χρησιμοποίησε την ασπίδα του για να αντιμετωπίσει τη Μέδουσα, έτσι και πολλοί τραυματισμένοι άνθρωποι χρησιμοποιούν την ισοδύναμη της ασπίδας αίσθηση –ή βιωμένη αίσθηση- για να υπερνικήσουν το τραύμα.

Η βιωμένη αίσθηση δεν είναι νοητική, αλλά σωματική εμπειρία. Είναι το μέσον διά του οποίου βιώνουμε τις αισθήσεις στην ολότητά τους. Η εμπειρία της βιωμένης αίσθησης μας δίνει έναυσμα για να επανασυνδεθούμε με το τραύμα μέσα μας. Το νευρικό σύστημα ενός τραυματισμένου ατόμου δεν είναι κατεστραμμένο˙ είναι παγωμένο. Η εκ νέου ανακάλυψη της βιωμένης αίσθησης θα ζεστάνει και θα ζωντανέψει την ύπαρξή μας. Αυτή η αίσθηση είναι επίσης ένας ήπιος μη απειλητικός τρόπος για να αρχίσει ξανά η ενστικτώδης πορεία της ενέργειας που διακόπηκε όταν συνέβη το τραύμα. Ο μόνος τρόπος για να επιτύχουμε συνειδητά πρόσβαση στις θεραπευτικές δυνάμεις μας είναι μέσω της βιωμένης αίσθησης.

Μια άσκηση που δίνει ο Levin για «τη βιωμένη αίσθηση» είναι η εξής:

Στην άσκηση θα χρησιμοποιήσουμε φωτογραφίες και διάφορα αναμνηστικά. Οι φωτογραφίες πρέπει να απεικονίζουν ανθρώπους που γνωρίζετε καλά και μέρη οπού έχετε ταξιδέψει. Καθίστε άνετα, εισπνέετε, εκπνέετε και χαλαρώνετε. Οποιαδήποτε σκέψη έρχεται στο μυαλό σας να την αγνοείτε. Νιώστε τον τρόπο με τον οποίο το σώμα σας ακουμπά στην επιφάνεια που σας στηρίζει. Νιώστε το δέρμα σας και προσέξτε πώς αισθάνεστε μέσα στα ρούχα σας. Νιώστε κάτω από το δέρμα σας τι αισθήσεις υπάρχουν εκεί; Πώς καταλαβαίνετε ότι νιώθετε άνετα; Ποιες αισθήσεις συμβάλλουν στη γενικότερη αίσθηση της άνεσης;

Καθίστε και απολαύστε τη βιωμένη αίσθηση του να νιώθετε άνετα. Στραφείτε στη πρώτη φωτογραφία. Παρατηρήστε πως αντιδράτε σε αυτήν. Τι συναισθήματα σας ξυπνά; Αισθάνεστε ευτυχείς; Διασκεδάζετε, νιώθετε φοβισμένος, λυπημένος, ενοχλημένος, απλώς νοσταλγείτε ή κάτι άλλο; Όλα αυτά τα συναισθήματα είναι διαφορετικά. Όλα βιώνονται με διαφορετικό τρόπο. Όποια και να είναι η αντίδρασή σας, απλώς παρατηρείστε την. Εάν υπάρχουν αρκετές αντιδράσεις, προσέξτε ποιες είναι αυτές. Η αντίδρασή σας είναι έντονη ή ήπια; Εάν μπορείτε να απαντήσετε στην ερώτηση αυτή βάσει των αισθήσεων του σώματός σας, τότε είστε στο σωστό δρόμο.

Τώρα αναρωτηθείτε: Πώς ξέρω ότι αυτή είναι η συναισθηματική μου αντίδραση σε αυτή τη φωτογραφία; Προσπαθήστε να αναγνωρίσετε τις αισθήσεις που υποβόσκουν κάτω από την αντίδρασή σας στη φωτογραφία. Μερικές μπορεί να είναι έντονες, άλλες πιο ήπιες. Όποιες και να είναι, απλώς παρατηρείστε τις. Νιώθετε ένταση ή ενέργεια;

Εάν ναι, πόσο έντονη είναι και σε ποιο σημείο του σώματος την εντοπίζετε; Νιώθετε την αντίδρασή σας σφιγμένη, έντονη, θαμπή, ήρεμη, μπερδεμένη, μουδιασμένη, βαριά ή κάτι άλλο; Πού εντοπίζεται αυτό το συναίσθημα στο σώμα σας;

Εάν η αίσθηση φαίνεται να έχει κάποιο όγκο, αναρωτηθείτε από τι είδους υλικό είναι φτιαγμένη.

Εάν νιώσετε κάποια κίνηση ενέργειας παρατηρείστε πώς κινείται. Αργά, γρήγορα, σε ποια κατεύθυνση;

Εάν προσέξετε ότι χρησιμοποιείτε λέξεις που συνήθως εκλαμβάνονται ως συναισθήματα, πάρτε την καθεμιά και αναρωτηθείτε: Πώς ξέρω ότι νιώθω ένα συναισθήματα; Επειδή τα συναισθήματα βασίζονται σε συνδέσεις με το παρελθόν, οι φωτογραφίες ή τα αναμνηστικά μπορεί να προκαλέσουν αναμνήσεις άλλων γεγονότων.

Επαναλάβετε τη διαδικασία. Θυμηθείτε να προχωράτε αργά, για να μπορείτε να παρατηρείτε τις αισθήσεις που δημιουργούνται σε σχέση με τις φωτογραφίες. Σε κάθε φωτογραφία διατηρείστε για μερικά λεπτά τις αισθήσεις που προκλήθηκαν και δείτε αν αλλάζουν. Εάν οι αισθήσεις σας ή τα συναισθήματα γίνουν πολύ έντονα ή δυσάρεστα, στρέψτε την προσοχή σας σε μια ευχάριστη εμπειρία που είχατε ή που μπορείτε να φανταστείτε. Εστιάστε την προσοχή σας όχι στην εμπειρία, αλλά σε αυτά που αισθάνεται το σώμα σας.

Συνοψίζοντας, κάθε τραύμα προσφέρει μια ευκαιρία για αυθεντική μεταμόρφωση. Ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούμε σε ένα τραυματικό γεγονός καθορίζει εάν το τραύμα θα γίνει μια σκληρή και καταστροφική Μέδουσα που θα μας μετατρέψει σε πέτρα ή ένας πνευματικός δάσκαλος που θα μας οδηγήσει σε νέα και άγνωστα μονοπάτια.

Στον ελληνικό μύθο το αίμα από το σκοτωμένο σώμα της Μέδουσας συγκεντρώθηκε σε δύο φιαλίδια˙ το ένα είχε τη δύναμη να σκοτώνει, το άλλο είχε τη δύναμη να ανασταίνει. Εάν του το επιτρέψουμε, το τραύμα έχει τη δύναμη να κλέψει τη ζωτικότητά μας και να μας καταστρέψει. Εάν όμως το επιλύσουμε μπορεί να μας μεταμορφώσει. Όταν το τραύμα μεταμορφώνεται, ένα από τα δώρα της ίασης είναι το δέος και ο βαθύς σεβασμός για τη ζωή.

Τα συμπτώματα που υποδηλώνουν το τραύμα

Σύμφωνα με τον Levin, ο οποίος ασχολήθηκε 30 χρόνια με το τραύμα, τα συμπτώματα που δηλώνουν την ύπαρξη του μπορεί να είναι:

• Υπερδιέγερση

• Αδυναμία

• Υπερεπαγρύπνηση (το να είναι κανείς διαρκώς σε «επιφυλακή»)

• Υπερβολική ευαισθησία στο φως και στον ήχο

• Υπερκινητικότητα

• Υπερβολικές συναισθηματικές αντιδράσεις, ξαφνιάσματα

• Εφιάλτες και νυχτερινοί τρόμοι

• Απότομες αλλαγές διάθεσης

• Συχνή εμφάνιση άγχους και για ασήμαντη αφορμή

• Δυσκολία στον ύπνο

• Έλξη για επικίνδυνες καταστάσεις

• Αδικαιολόγητο κλάμα

• Υπερβολική ή μειωμένη σεξουαλική δραστηριότητα

• Αμνησία και λήθη

• Ανικανότητα του ατόμου να αγαπήσει, ή να δημιουργήσει δεσμό με άλλα άτομα

• Φόβος θανάτου

• Ψυχοσωματικές ασθένειες, ιδιαίτερα πονοκέφαλος, αυχενικό σύνδρομο και ραχιαία προβλήματα, άσθμα, προβλήματα του πεπτικού συστήματος, σπαστική κολίτιδα, και σοβαρό προεμμηνορροϊκό σύνδρομο

• Προβλήματα στο ανοσοποιητικό σύστημα και ορισμένα προβλήματα στους ενδοκρινείς αδένες, όπως δυσλειτουργία του θυρεοειδούς

• Κατάθλιψη

Προφανώς, όλα αυτά τα συμπτώματα δεν προκαλούνται αποκλειστικά από το τραύμα ούτε το άτομο που εκδηλώνει ένα ή περισσότερα από αυτά τα συμπτώματα έχει τραυματιστεί. Η γρίπη, για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει αδιαθεσία και δυσφορία στη κοιλιακή χώρα παρόμοια με τα τραυματικά συμπτώματα. Υπάρχει όμως η εξής διαφορά: Τα συμπτώματα που προκαλούνται από γρίπη υποχωρούν έπειτα από λίγες μέρες. Αυτά που προκλήθηκαν από τραύμα δεν υποχωρούν.

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ωροσκόπος, στο τεύχος 2, τον Ιούνιο του 2003